Những
yếu tố cấu thành âm điệu trong thơ ca:
1/
Sự chọn lựa từ ngữ
2/ Người
và quan điểm
3/ Nhịp
điệu, âm thanh và kiểu câu
4/ nội
dung trên mặt chữ
Trong
quá trình sáng tác, sự chọn lựa từ ngữ làm ảnh hưởng đến âm điệu của bài thơ.
Nhịp điệu của một bài thơ cũng có những chỗ ngắt
nghỉ ngẫu nhiên và có những chỗ tạm dừng để lấy hơi giống như trong một cuộc
nói chuyện.
*Ví dụ: xem xét bài thơ “Cụ Già Bán Cá”
Buổi trưa hiu hắt nắng buồn
Già nua một
bóng ven đường đợi ai
Bóng gầy
như giọt sương phai
Người trong
chiếc áo vá vai bạc màu.
Mắt người
đượm nét van cầu
Tiếng rao
khàn mỏi chìm đâu mất rồi
Chợt như
trượt xuống chân đồi
Người đi
từng bước rã rời gian nan!
Chợ trưa
vắng khách hầu tàn
Rổ thưa trĩu
nặng... mấy con cá buồn...
Lời rao
như có như không
Rơi vào thăm
thẳm mênh mông kiếp nghèo!...
Bài
thơ trên đây mang quan điểm của một người có nỗi buồn thương cảm đối với cụ già
bán cá. Những từ ngữ được chọn lựa đã làm nổi bật quan điểm ấy, là: “nắng buồn”
ở dòng thơ mở đầu; giả sử, ta thay “nắng buồn bằng từ khác, chẳng hạn:
·
Buổi trưa trời nắng thênh thang
·
Cũng là sự diễn tả buổi trưa nắng, nhưng trong cách lựa chọn này không
đượm nét buồn của sự thương cảm; nói cách khác, cái nhìn về sự việc mà ta đã
diễn tả trong khổ thơ đã không còn vẻ trĩu buồn như lúc ban đầu. Đồng thời, sự
thay đổi những từ ấy bằng một vài từ láy cũng đã làm cho tiết tấu của khổ thơ có
vẻ nhanh hơn, khác hẳn với trước:
Buổi trưa trời
nắng thênh thang
Cụ già buông
gánh bên đàng đợi ai
Bóng gầy
như giọt sương phai
·
Người trong chiếc áo vá vai bạc
màu.
·
Mắt nhìn
xuôi, ngược hồi lâu
·
Cụ bà nét mặt dàu dàu bước đi
Trên vai
quang gánh rã rời
·
Tiếng rao khàn mỏi tựa lời thở
than!
·
·
Buổi trưa, chợ vắng thênh
thang
·
Có người gánh cá bên đàng đợi
ai
·
Từng cơn nắng đổ mệt nhoài
·
Nắng thương bà cụ miệt mài mưu
sinh!!!
·
*Hình thức của bài thơ trước sau vẫn thế, nhưng khi đọc đi đọc lại
nhiều lần ta sẽ thấy âm điệu của bài thơ đã nhạt đi sắc thái buồn. Với sự thay
đổi của một vài từ ngữ, hai câu kết của bài thơ tuy không còn trĩu nặng nỗi
buồn thương cảm cho một kiếp nghèo như cách thể hiện của bài thơ lúc ban đầu, nhưng
có thể sẽ để lại trong lòng bạn một nỗi gì còn thấm thía hơn, sâu sắc hơn. So
sánh trước và sau khi thay đổi từ ngữ cũng như thay đổi quan điểm của bài thơ; tiết
tấu có lúc nhanh hơn, có lúc chậm hơn; nội dung trên mặt chữ có lúc biểu tỏ rõ
ràng hơn, có lúc chỉ mang tính ẩn dụ... hiệu quả của những thay đổi đó đã tạo nên
sự thay đổi âm điệu của bài thơ. Có những bài thơ khi vừa đọc lên, âm điệu của
nó ngay lập tức đã gieo vào lòng ta những nốt nhạc trầm bổng, nhiều nhạc sĩ đã
tìm được nguồn cảm hứng sáng tác nhạc từ trong thơ ca là vì vậy.
Ví dụ: bài thơ “Cô gái mù với ly café trắng”
của Vũ Thủy ngay sau khi đăng tải trên website Dũng Lạc đã được nhạc sĩ Phạm Trung phổ nhạc; sau đó, ít nhất
đã có hai vị linh mục nghe Vũ Thủy đọc bài thơ vừa dứt, liền hỏi: “Bài thơ này
đã có ai phổ nhạc chưa?”...
CÔ GÁI MÙ VỚI LY CÀ PHÊ TRẮNG
Ly cà phê đen trước mặt
Ngụm đắng nhuộm cuộc đời?
Cuộc đời trắng hay đen, thành công hay thất bại ?
Hãy hỏi lòng mình chọn trắng hay đen
Cả bầu trời trước mặt ...
Đôi mắt con không thấy ánh mặt trời
Nhưng với con cuộc đời đầy nắng ấm
Bởi quanh con đã có những bàn tay
Trao cả con tim, xiết chặt tình người
Đôi chân con bước đi vững chãi
Bởi có những bàn chân đi mở lối tâm hồn
Gieo hy vọng cho người mù tăm tối
Ly cà phê cho con ngọt ngào hơi sữa
Bởi nó như cuộc sống đầy bao dung
Đã cho con ngọt bùi trong cay đắng
Cuộc đời trắng hay đen ?
Riêng cô gái mù thấy ly cà phê trắng
Bởi dòng sữa yêu người, đời đã ban cho
Cô giơ tay hướng về Thượng Đế
"Xin cảm ơn Người, Người mãi ở bên con!"
29.
5. 2002.
Vũ
Thủy
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét